تاريخچه بورس اوراق بهادار ايران

تاریخچه بورس اوراق بهادار ایران


مقدمه
فكر اصلی ایجاد بورس اوراق بهادار در ایران، به سال 1315 بر می گردد. در این سال یك كارشناس هلندی و یك كارشناس بلژیكی به منظور بررسی و اقدام در مورد تهیه و تنظیم مقررات قانونی ناظر بر فعالیت بورس اوراق بهادار به ایران آمدند؛ اما مطالعات آن دو با آغاز جنگ بین الملل دوم متوقف گردید. پس از كودتای 28 مرداد 1332، مجدداً در سال 1333، مأموریت تشكیل بورس اوراق بهادار به اتاق بازرگانی و صنایع و معادن، بانك مركزی و وزارت بازرگانی وقت محول گردید. این گروه پس از دوازده سال تحقیق و بررسی در سال 1345، قانون و مقررات تشكیل بورس اوراق بهادار تهران را تهیه و لایحه مربوط را به مجلس شورای ملی ارسال داشتند. این لایحه را اردیبهشت ماه سال 1345، تصویب شد. اما به دلیل عدم آمادگی محافل صنعتی و بازرگانی، در بورس تهران با ورود سهام بانك صنعت و معدن و نفت پاریس، بهمن ماه سال 1346، فعالیت خود را آغاز نمود.(دوانی،1384)

مطالعه سابقه ایجاد بورس در ایران را باید طی سه مرحله متمایز زیر انجام داد:
الف) از آغاز تا پیروزی انقلاب اسلامی ایران
ب) از سال 1357 تا سال 1368
ج) از زمان احیای بورس تاكنون

1- عملكرد بورس تهران از تاریخ تأسیس تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ایران
از تاریخ تأسیس (بهمن ماه 1346) تا پایان سال 1357 جمعاً معادل 150 میلیارد ریال سهام و اوراق قرضه دولتی مورد معامله قرار گرفته بود كه 55% آن را معاملات اوراق قرضه دولتی تشكیل می داد و بقیه 45% متعلق به معاملات سهام شركتهای تولیدی و بانكها بود.

تعداد شركت های پذیرفته شده
از تاریخ تأسیس بورس تا پایان سال 1357 تعداد شركتهای پذیرفته شده و بانكها و بیمه ها مجموعاً 105 واحد بود و علاوه بر آن چهار نوع اوراق قرضه دولتی شامل اوراق قرضه منتشره خزانه داری كل، اوراق قرضه عباس آباد، اوراق قرضه گسترش مالكیت واحدهای تولیدی و اوراق قرضه اصلاحات ارضی در بورس تهران مورد معامله قرار میگرفت كه قسمت عمده معاملات بورس را به خود اختصاص داده و یكی از علل استقبال مردم از اوراق قرضه بالا بودن نرخ بهره، تضمین دولت و بی نام بودن آنها بود و كسانی كه نمی خواستند میزان دارایی آنها شناخته شود از این اوراق خریداری می كردند.

ضمناً در همین سال (سالهای قبل از انقلاب) اوراق دیگری از قبیل اوراق قرضه توسعه نیز منتشر و قسمتی از آنها در كشورهای ژاپن و آلمان به فروش رسید. بانك توسعه صنعتی و معدنی وقت، مسئول بازپرداخت اوراق قرضه فروخته شده در خارج از كشور بود (بختیاری،1382).

نحوه استقبال مردم از خرید سهام
چون بیشتر شركتهای تولیدی قبل از انقلاب متعلق به خانواده های سرمایه دار و ثروتمندان بوده و آنان حاضر به فروش یا واگذاری سهام خود به عامه مردم نبودند معمولاً استقبال چندانی از خرید سهام نمی شد و به همین دلیل فعالیت بورس تهران تا سال 1355 بسیار محدود بود و معاملات بیشتر روی سهام بانكهای خصوصی و اوراق قرضه دولتی انجام می گرفت. پس از تصویب قانون گسترش مالكیت واحدهای تولیدی و واگذاری 49% سهام شركتها به كارگران، كشاورزان و عامه مردم و تشكیل سازمان مالی گسترش مالكیت واحدهای تولیدی و شركت    سرمایه گذاری ملی ایران كه ظاهراً به منظور تشویق سرمایه گذاری و گسترش فرهنگ سهامداران ایجاد شدند، در سالهای 56 و 57 معاملات رونق نسبی یافت و بیش از 50% معاملات بورس تهران در 12 سال قبل از انقلاب مربوط به دو سال مزبور بوده است.

عملكرد بورس تهران از تاریخ پیروزی انقلاب اسلامی ایران تا 1368
فعالیت بورس تهران از سال 1358 تقریباً متوقف و یا اجرای قانون حفاظت و توسعه صنایع ایران و ملی شدن بانكها و تصویب قانون بانكداری بدون ربا، تعدادی شركتهای پذیرفته شده به 55 شركت تقلیل یافت و50 شركت و بانك از بورس خارج و معاملات اوراق قرضه نیز از شهریور 1362 تاریخ تصویب قانون بانكداری اسلامی كلاً متوقف شد به نحوی كه ظرف 10 سال مذكور جمع معاملات بورس تا 15 میلیارد ریال تجاوز نكرد.

عملكرد بورس تهران از سال 1368 به بعد (دوره احیای بورس)
بعد از قبول قطعنامه سازمان ملل در مورد توقف جنگ ایران و عراق در 1367 و تدوین تصویب اولین برنامه عمرانی پنج ساله جمهوری اسلامی ایران، بازسازی خرابیهای ناشی از جنگ و اصولاً بازسازی ساختار اقتصاد كشور مورد توجه قرار گرفت.

نگرش منفی مربوط به فعالیت بورس اوراق بهادار نیز تا حدودی تعدیل گردید و از اواسط 1367 بورس اوراق بهادار تهران دوران فعالیت تازه ای را آغاز كرد. فعالیت بورس اوراق بهادار تهران در این دوره از چند جهت مورد توجه بوده است:

1- نقدینگی عظیمی كه در دوران جنگ در دست عده ای از افراد گرد آمده بود بایستی به نحوی جمع آوری می شد. یكی از نخستین هدفهای تجدید فعالیت بورس در این دوره جذب این نقدینگی به سوی خرید سهام كارخانه های تولیدی است.
2- دومین هدف بورس در این دوره تأمین سرمایه برای واحدهای تولیدی از طریق جلب مشاركت سرمایه های بزرگ و كوچك می باشد.
3- تغییر ساختار اقتصادی كشور به طوری كه، بار مداخله دولت تا حد مطلوبی در اقتصاد كشور پایین آورده شود.
توجه مقامات پولی و مالی كشور به تجدید حیات بورس اوراق بهادار موجب گردید كه در سال 1368 حجم فعالیت بورس اوراق بهادار تهران به رقم یازده میلیارد ریال برسد.

در ادامه سیاستهای مربوط به تجدید حیات بورس اوراق بهادار، شورای اقتصاد در جلسه 7/9/1369 خود كه برای اتخاذ سیاستهای سالم سازی ساختار اقتصاد كشور و گزارش جامع بانك مركزی در زمینه اهداف، روشها و عملكرد بورس اوراق بهادار تشكیل شده بود مقرر داشت سازمانهای دولتی و عمومی نسبت به عرضه هر چه سریعتر سهام واحدهای تحت پوشش خود در بورس اقدام و در اسرع وقت با تطبیق شرایط شركتهای مزبور با شرایط پذیرش در بورس، امكان پذیرش هر چه بیشتر شركتها را در بورس فراهم كنند.(گلریز،1374).


منبع


- دوانی، غلامحسین(1384).بورس، سهام و نحوه قیمت گذاری سهام، تهران: نشر نخستین، چاپ چهارم.

- جهانخانی، علی و پارسائیان، علی(1375). بورس اوراق بهادار، تهران: انتشارات دانشكده مدیریت دانشگاه تهران.